Thi thử toàn quốc giữa HK1 - Môn Lịch sử 11 - Trạm số 2

Nguyên nhân sâu xa dẫn tới sự bùng nổ của các cuộc cách mạng tư sản thời cận đại là do chế độ phong kiến mâu thuẫn với giai cấp tư sản.

Phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa phát triển, giai cấp tư sản và lực lượng tiến bộ lớn mạnh, nhưng bị chế độ phong kiến kìm hãm dẫn đến mâu thuẫn và tất yếu bùng nổ thành cách mạng.

Lãnh đạo của các cuộc cách mạng tư sản từ giữa thế kỉ XVI đến đầu thế kỉ XX là giai cấp tư sản.

Cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX, các nước tư bản chủ nghĩa đã chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa.

Động lực quyết định thắng lợi của các cuộc cách mạng tư sản thời cận đại là Giai cấp lãnh đạo và quần chúng nhân dân.

Từ thế kỉ XVII, phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa phát triển mạnh (thương nghiệp, công - thương nghiệp, hàng hóa - tiền tệ, quan hệ thuê mướn lao động). Nhưng chế độ phong kiến cản trở sự phát triển của nền kinh tế tư bản chủ nghĩa dẫn đến mâu thuẫn ngày càng gay gắt.

Trong giai đoạn hiện đại, khoa học - công nghệ trở thành động lực chủ yếu thúc đẩy kinh tế tư bản chủ nghĩa phát triển, tạo ra các ngành nghề mới, nâng cao năng suất lao động và sức cạnh tranh.

Năm 1922, Liên bang Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Xô viết (Liên Xô) thành lập, gồm Nga và các nước cộng hòa Xô viết khác. Đây là nhà nước xã hội chủ nghĩa đầu tiên và lớn nhất thế giới, đánh dấu việc xác lập chế độ xã hội chủ nghĩa trên toàn lãnh thổ Liên Xô, tạo nền tảng cho sự phát triển của CNXH sau này.

Các cuộc cách mạng tư sản từ giữa thế kỉ XVI đến đầu thế kỉ XX (Anh, Mỹ, Pháp, Đức, Nhật,…) đều có ý nghĩa lật đổ chế độ phong kiến, mở đường cho quan hệ sản xuất và kinh tế tư bản chủ nghĩa phát triển.

Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, thắng lợi của Liên Xô và phong trào giải phóng dân tộc đã giúp chủ nghĩa xã hội từ một nước phát triển thành hệ thống XHCN thế giới, trải rộng ở Đông Âu, châu Á (Trung Quốc, Triều Tiên, Việt Nam…), sau đó tới Cuba ở châu Mỹ Latinh.

Từ năm 1978, Trung Quốc tiến hành cải cách và mở cửa, với đường lối mới:

- Lấy phát triển kinh tế làm trung tâm.

- Cải cách trong nước, mở cửa với bên ngoài.

- Xây dựng kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa.

“Ba ngọn cờ hồng” (Công xã nhân dân, Đại nhảy vọt, Đường lối chung xây dựng CNXH) là chính sách trước đó (những năm 1958–1960) và đã thất bại, không phải đường lối mới sau 1978.

Ngay sau khi thành lập (1917), chính quyền Xô viết ở Nga do Lê-nin đứng đầu đã ban hành “Sắc lệnh hoà bình” và “Sắc lệnh ruộng đất”.

- Sắc lệnh hòa bình: kêu gọi chấm dứt chiến tranh đế quốc.

- Sắc lệnh ruộng đất: tịch thu ruộng đất của địa chủ, quý tộc, phân cho nông dân.

Sau nội chiến (1918 - 1920), Nga Xô viết cần khôi phục kinh tế và xây dựng CNXH. Trên lãnh thổ Nga có nhiều dân tộc khác nhau dẫn đến yêu cầu cấp thiết là liên minh, đoàn kết, bình đẳng dân tộc, cùng nhau xây dựng đất nước. Đây chính là cơ sở dẫn đến việc thành lập Liên bang Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Xô viết (1922).

a) Đúng, tác giả khẳng định “chủ nghĩa tư bản chưa bao giờ mang tính toàn cầu như ngày nay”, chứng tỏ phạm vi ảnh hưởng đã lan rộng khắp thế giới.

b) Sai, tư liệu nhấn mạnh rằng chủ nghĩa tư bản đã “đạt được nhiều thành tựu to lớn”, nhất là trong phát triển sản xuất, khoa học và công nghệ. Điều đó cho thấy không hề phủ nhận, mà thừa nhận khách quan các thành tựu.

c) Đúng, tư liệu ghi rõ: “…đã đạt được nhiều thành tựu to lớn, nhất là trong lĩnh vực giải phóng và phát triển sức sản xuất…”.

d) Đúng, tư liệu vừa khẳng định tính toàn cầu của chủ nghĩa tư bản, vừa thừa nhận các thành tựu của nó. Như vậy, khi bàn đến con đường đi lên CNXH ở Việt Nam, cần có cái nhìn khách quan, khoa học về CNTB: thấy rõ cả mặt tích cực lẫn những hạn chế cần vượt qua.

a) Đúng, tư liệu khẳng định “Trong hơn bốn thập kỷ sau 1945, hệ thống xã hội chủ nghĩa không ngừng mở rộng”, đây là nhận định trực tiếp.

b) Sai, tư liệu nhấn mạnh vai trò “quyết định trong việc thúc đẩy phong trào giải phóng dân tộc, duy trì hòa bình, ngăn chặn chiến tranh lớn”. Như vậy, hệ thống này có đóng góp rất lớn bên cạnh những hạn chế.

c) Đúng, tư liệu chỉ rõ: “hệ thống này cũng chứa đựng nhiều mâu thuẫn nội tại dẫn đến khủng hoảng cuối những năm 80”. Như vậy, mâu thuẫn bên trong là yếu tố chủ yếu dẫn đến sự khủng hoảng.

d) Đúng, tư liệu phản ánh hai mặt: (1) đóng góp quan trọng trong phong trào giải phóng dân tộc và duy trì hòa bình; (2) tồn tại mâu thuẫn nội tại, cuối cùng rơi vào khủng hoảng. Điều này cho thấy cần đánh giá khách quan, toàn diện về hệ thống xã hội chủ nghĩa giai đoạn này.

a) Đúng, những cuộc cách mạng này lật đổ hoặc làm suy yếu các thiết chế phong kiến, mở đường cho chế độ sở hữu tư nhân, phát triển thị trường hàng hóa - tất cả đều là thành tố cơ bản của quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa.

b) Đúng, “Thắng lợi về chính trị” ở đây hiểu là việc giai cấp tư sản giành được quyền chi phối bộ máy nhà nước và luật pháp (ví dụ: thiết lập hệ thống pháp luật bảo vệ tư hữu, cơ chế đại diện chính trị, hiến pháp), từ đó đưa lợi ích và thể chế phù hợp với phát triển tư bản lên vị trí chủ đạo - đó là bản chất của thắng lợi chính trị của tư sản.

c) Sai, cách mạng tư sản nền tảng diễn ra vào thế kỷ XVII - XVIII (ví dụ những chuyển biến lớn ở Anh, cuộc Cách mạng Mỹ cuối XVIII, Cách mạng Pháp 1789). Thế kỷ XIX xuất hiện nhiều phong trào và cuộc cách mạng tiếp nối (ví dụ phong trào 1848), nhưng các cuộc cách mạng xác lập nền tảng tư sản chủ yếu đã diễn ra trước đó.

d) Sai, dù thắng lợi chính trị của tư sản phá vỡ quyền lực phong kiến, quyền tư hữu và sản xuất tư bản dẫn tới tăng trưởng mạnh mẽ, nhưng nó cũng tạo ra mâu thuẫn mới: phân hóa giàu - nghèo, bóc lột lao động công nghiệp, điều kiện sống lao động kém, và mâu thuẫn giai cấp giữa tư sản và vô sản. Những mâu thuẫn này không biến mất mà còn là nguồn gốc của các phong trào công nhân và các cuộc đấu tranh xã hội sau đó.

a) Đúng, tư liệu nêu rõ nguyên nhân trực tiếp của quá trình thực dân hóa là “sự phát triển mạnh mẽ của các nền kinh tế tư bản chủ nghĩa ở châu Âu và Bắc Mỹ, việc tìm ra các vùng đất mới”. Đây là động lực thúc đẩy các nước tư bản mở rộng thuộc địa.

b) Sai, tư liệu khẳng định hệ thống thuộc địa trải rộng châu Á, châu Phi và khu vực Mỹ La-tinh, chứ không phải châu Âu.

c) Đúng, tư liệu chỉ rõ: “Chủ nghĩa đế quốc ra đời với chính sách mở rộng và duy trì quyền kiểm soát hoặc ảnh hưởng đối với các quốc gia hay dân tộc yếu hơn”. Đây chính là đặc trưng cơ bản của chủ nghĩa đế quốc cuối thế kỉ XIX - đầu XX.

d) Sai, Nước Anh được coi là “công xưởng của thế giới” và là đế quốc thực dân “Mặt Trời không bao giờ lặn” trong thế kỉ XIX, không phải thế kỉ XVI.