Phân tích đoạn văn bản sau để nhận ra những thông điệp sâu sắc mà tác giả gửi gắm:

I. Giới thiệu tác giả, tác phẩm

- Nguyễn Minh Châu là cây bút tiên phong của văn học VN thời kì đổi mới. Ông “thuộc trong số những nhà văn mở đường tinh anh và tài năng nhất của văn học nước ta hiện nay” (Nguyên Ngọc). Nếu trước 1975, NMC là ngòi bút sử thi có thiên hướng trữ tình lãng mạn thì từ những năm 80 của thế kỉ XX ông chuyển sang cảm hứng thế sự với những vấn đề đạo đức và triết lí nhân sinh.

- Chiếc thuyền ngoài xa (1983) là một trong những sáng tác tiêu biểu của VH VN giai đoạn sau 1975. Tác phẩm ra đời khi cuộc kháng chiến chống Mĩ đã kết thúc, đất nước thống nhất trong nền độc lập, hòa bình. Cuộc sống với muôn mặt đời thường đã trở lại sau chiến tranh, nhiều vấn đề của đời sống, nhiều quan niệm đạo đức cần được nhìn nhận lại… Tác phẩm mang xu hướng nghệ thuật chung của văn học thời kì đổi mới: thiên về hướng nội, khai thác sâu sắc số phận cá nhân và thân phận con người đời thường…

II. Phân tích đoạn văn bản

*) Giới thiệu tình huống truyện dẫn đến đoạn trích:

Theo yêu cầu của trưởng phòng, nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng đến một vùng ven biển miền Trung để chụp một tấm ảnh cho bộ ảnh lịch nghệ thuật về thuyền và biển. Sau nhiều ngày phục kích, người nghệ sĩ đã phát hiện và chụp được bức ảnh chiếc thuyền ngoài xa- “một cảnh đắt trời cho”. Nhưng khi chiếc thuyền vào bờ, anh đã kinh ngạc hết mức khi chứng kiến từ chính chiếc thuyền đó cảnh một cảnh tượng tàn nhẫn

-> Đoạn trích là những phát hiện trái chiều, đối lập của nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng ở ngoài bãi biển về chiếc thuyền ở cự ly “ngoài xa” và khi đến gần để mang đến cho anh những nhận thức sâu sắc.

1) Phát hiện thứ nhất- Phát hiện về cái đẹp khi chiếc thuyền ở ngoài xa

- Sau gần một tuần lễ phục kích, buổi sáng hôm ấy đã hiện lên trước mắt người nghệ sĩ một cảnh tượng tuyệt đẹp- một “cảnh đắt trời cho”:

+ “mũi thuyền in một nét mơ hồ lòe nhòe vào bầu sương mù trắng như sữa có pha đôi chút màu hồng hồng do ánh mặt trời chiếu vào” -> màn sương hồng hư ảo vờn vẽ khiến cho cảnh tượng trở nên hết sức thơ mộng

+ “vài bóng người lớn lẫn trẻ con ngồi im phăng phắc như tượng trên chiếc mui khum khum, đang hướng mặt vào bờ” -> “im phăng phắc như tượng” hòa vào sự bình yên, êm ả của khung cảnh, “hướng mặt vào bờ” để thưởng ngoạn cảnh bình minh tuyệt đẹp, hướng về nơi chốn nghỉ ngơi sau một đêm thức trắng kéo lưới

+  “Tất cả khung cảnh ấy nhìn qua những cái mắt lưới và tấm lưới nằm giữa hai chiếc gọng vó hiện ra dưới một hình thù y hệt cánh một con dơi” -> góc nhìn độc đáo mang tính phát hiện của người nghệ sĩ, gắn với cuộc sống đời thường, bình dị của người dân chài

- Đánh giá:

+ đây là một bức họa diệu kì mà thiên nhiên, cuộc sống ban tặng cho con người. Cảnh tượng ấy giống như “một bức tranh mực tàu của một danh hoạ thời cổ”- cái đẹp mang tính chuẩn mực, “toàn bộ khung cảnh từ đường nét đến ánh sáng đều hài hoà và đẹp, một vẻ đẹp thật đơn giản và toàn bích” -> sự tận thiện tận mĩ của nghệ thuật

+ đây là một sản phẩm quý hiếm của hoá công mà trong đời người nghệ sĩ nhiếp ảnh không phải khi nào cũng có diễm phúc bắt gặp. Cảnh tượng bày ra trước mắt anh không chỉ là kết quả của mấy ngày phục kích, mà còn là kết quả của cả một đời cầm máy luôn khao khát

- Cảm nhận của người nghệ sĩ:

+ rung động: Trước bức ảnh nghệ thuật của tạo hoá, người nghệ sĩ trở nên “bối rối” và “trong trái tim như có cái gì bóp thắt vào”. Khung cảnh tuyệt mĩ bày ra đã khiến cho tâm hồn người nghệ sĩ rung động thật sự

+ được thanh lọc: Trong giây lát, người nghệ sĩ còn “khám phá thấy cái chân lí của sự toàn thiện, khám phá thấy khoảnh khắc trong ngần của tâm hồn”. Cái đẹp ấy không chỉ tuyệt mĩ mà còn tuyệt thiện, có tác dụng thanh lọc tâm hồn con người. Phùng cảm thấy tâm hồn mình như được gột rửa, trở nên thật trong trẻo, tinh khôi. Lúc này, Phùng thấy thật thấm thía lời đúc kết của một ai đó  “bản thân cái đẹp chính là đạo đức”.

-> những xúc cảm của Phùng hoàn toàn tự nhiên và chân thực, nó cũng giống như xúc cảm của viên quản ngục khi đón nhận bức tranh chữ với những nét chữ vuông tươi tắn nó nói lên cái hoài bão tung hoành của một đời con người và lời khuyên chí tình về quê ở để giữ thiên lương cho lành vững của người tử tù Huấn Cao. Trong giây phút xúc động đó, viên quản ngục đã chắp tay vái người tù một vái và nói một câu mà dòng nước mắt rỉ vào kẽ miệng làm cho nghẹn ngào “kẻ mê muội này xin bái lĩnh”. Đó là cái đẹp mà theo cách nói của Đôtxtôi épxki là “Cái đẹp cứu nhân thế”.

+ hạnh phúc: Trong một khoảnh khắc, “cái đẹp tuyệt đỉnh của ngoại cảnh” đã khiến Phùng cảm thấy “hạnh phúc tràn ngập tâm hồn mình”

-> Với tất cả những cảm xúc ấy, Phùng đã hào phóng bấm liên thanh một hồi hết một phần tư cuốn phim để thu vào chiếc Pra-ti-ca một tuyệt tác nghệ thuật tận Mĩ, tận Thiện. Là người nghệ sĩ nhiếp ảnh, anh phải có trách nhiệm lưu giữ khoảnh khắc tuyệt đẹp của hóa công và dâng tặng cho muôn đời chiêm ngưỡng.

-> Và anh “chắc mẩm ngay trong ngày hôm nay hoặc sáng mai đã có thể nhảy lên tàu hỏa trở về”. Đó là sự vội vàng sau một chuyến công tác dài ngày khó nhọc, và đó còn là sự nôn nóng với thành quả nghệ thuật vừa gặt hái.

2) Phát hiện thứ hai- Phát hiện về hiện thực đời sống

- Ngay trong khi tâm hồn đang bay bổng trong những xúc cảm thẩm mĩ thì người nghệ sĩ đã phát hiện ra một sự thật kinh ngạc khi “chiếc thuyền đâm thẳng vào chỗ tôi đứng”, khi chiếc thuyền ngoài xa tiến lại gần:

+ Đằng sau cái đẹp toàn Mĩ hóa ra là hiện thực trần trụi:

. “Một người đàn ông và một người đàn bà rời chiếc thuyền. Họ phải lội qua một quãng bờ phá nước ngập đến quá đầu gối.”

. bước ra từ chiếc thuyền ngư phủ đẹp như mơ là một người đàn bà xấu xí, trạc ngoài bốn mươi tuổi, thân hình “cao lớn với những đường nét thô kệch”, “Mụ rỗ mặt. Khuôn mặt mệt mỏi sau một đêm thức trắng kéo lưới, tái ngắt và dường như đang buồn ngủ”, “tấm lưng áo bạc phếch và rách rưới” ; đi theo sau là một gã đàn ông to lớn, dữ dằn với “tấm lưng rộng và cong như lưng một chiếc thuyền”, “mái tóc tổ quạ”, “đi chân chữ bát” với “hàng lông mày cháy nắng rủ xuống hai con mắt đầy vẻ độc dữ…” -> không còn sự thơ mộng, thanh bình, êm ả mà chỉ còn những lam lũ, vất vả, và cả bóng dáng của sự nghèo đói

+ Đằng sau cái đẹp toàn Thiện hóa ra là một cảnh tượng tàn nhẫn:

> Ngôn ngữ đối thoại, những lời họ nói với nhau không khỏi làm cho Phùng bất ngờ “Bất giác tôi nghe người đàn ông nói chõ lên thuyền như quát: “Cứ ngồi nguyên đấy. Động đậy tao giết cả mày đi bây giờ””. Cách xưng hô mày- tao, cách đe dọa “tao giết cả mày đi bây giờ” chứa đầy những căm hận. Lời đe dọa độc ác đó không phải là cách giao tiếp thông thường của những thành viên trong gia đình dành cho nhau.

 > Kinh khủng hơn là cảnh bạo hành gia đình, gã chồng đánh đập người vợ một cách thô bạo: sau khi đi đến bên chiếc xe rà phá mìn, “lão đàn ông lập tức trở nên hùng hổ, mặt đỏ gay, lão rút trong người ra một chiếc thắt lưng của lính ngụy ngày xưa”, “trút cơn giận như lửa cháy bằng cách dùng chiếc thắt lưng quật tới tấp vào lưng người đàn bà, lão vừa đánh vừa thở hồng hộc, hai hàm răng nghiến ken két, cứ mỗi nhát quất xuống lão lại nguyền rủa bằng cái giọng rên rỉ đau đớn “mày chết đi cho ông nhờ. Chúng mày chết hết đi cho ông nhờ!””. Lão đàn ông như đang dồn tận lực để trút tất cả những uất hận cùng cực lên người đàn bà. Cái cách lão rên rỉ đau đớn cho thấy lão cũng không sung sướng gì hơn người đàn bà đang chịu trận kia.

> Nhưng ám ảnh hơn cả là sự cam chịu nhẫn nhục đến kì lạ của người đàn bà hàng chài:

+ Trước khi bị đánh: Bước ra từ chiếc thuyền đẹp như mơ, chị đi thẳng tới bãi xe tăng hỏng, và trước khi hứng chịu trận đòn, chị “đứng lại ngước mắt nhìn ra ngoài mặt phá nước chỗ chiếc thuyền đậu một thoáng, rồi đưa một cánh tay lên có lẽ định gãi hay sửa lại mái tóc nhưng rồi lại buông thõng xuống, đưa cặp mắt nhìn xuống chân”:

. Chị nhìn lại con thuyền là hướng về phía các con, về phía tổ ấm cần chị vun vén như để tìm thêm chút động lực, và cả sự an ủi để đối mặt với sự khủng khiếp sắp tới

. Chị đưa một cánh tay lên trong vô thức định gãi hay sửa mái tóc như để chuẩn bị tâm lí cho chính mình, nhưng rồi lại buông thõng xuống phó mặc, buông xuôi

. Thay vào đó chị đưa cặp mắt nhìn xuống chân với thái độ cam chịu, nhẫn nhục chờ đợi trận đòn không tránh khỏi.

+ Khi bị đánh: Đặc biệt, khi hứng chịu trận đòn dã man, tàn bạo, ở chị vẫn là “một vẻ cam chịu nhẫn nhục, không hề kêu một tiếng, không chống trả, cũng không tìm cách trốn chạy” giống như đang thực hiện nghĩa vụ đau khổ mà không hề oán thán, phản ứng hay tránh né. Chị dường như đã đánh mất hết những phản xạ bản năng tối thiểu nhất.

- Cảm nhận của Phùng:

+ “Tôi kinh ngạc đến mức, trong mấy phút đầu, tôi cứ đứng há mồm ra mà nhìn”, anh như chết lặng không tin vào những gì đang diễn ra trước mắt. Sự kinh ngạc, chết lặng ấy do anh không thể ngờ đằng sau vẻ đẹp diệu kì của tạo hoá lại có cái xấu, cái ác trần trụi như vậy. Không còn dấu vết gì của những thơ mộng, thanh bình. Vừa lúc trước anh còn cảm thấy “bản thân cái đẹp chính là đạo đức”, thế mà ngay sau đó đã chẳng còn gì là đạo đức, là cái toàn thiện của cuộc đời

+ Là người nghệ sĩ có tâm, Phùng cũng rất bất bình, phẫn nộ, anh đã vứt chiếc máy ảnh quý giá xuống đất chạy nhào tới định can thiệp, giúp đỡ. Chiếc máy ảnh nhãn hiệu Pra-ti-ca trong những năm 80 của thế kỉ trước là một tài sản hết sức quý giá với người nghệ sĩ nhiếp ảnh, nhất là khi trong đó lại đang chứa đựng một bức ảnh đắt giá mà không phải ai cũng có diễm phúc chụp được trong đời; thế mà trong giây phút này đã bị vứt bỏ không thương tiếc, bởi có một thứ khác với Phùng còn quý giá hơn, cần được quan tâm hơn, đó là Con Người!

* Đánh giá

- Đoạn văn bản là một tình huống độc đáo. Tình huống éo le, bất ngờ, khác lạ khiến câu chuyện trở nên hấp dẫn. Theo cách nói của nhà văn Nguyễn Minh Châu, đó là một lát cắt của đời sống nhưng có khả năng phản ánh cuộc sống một cách sâu rộng, chứa trăm năm của đời thảo mộc

- Tình huống truyện không chỉ có vai trò thúc đẩy cốt truyện phát triển; là tình thế để nhân vật bộc lộ tính cách; thể hiện tư tưởng chủ đề của tác phẩm mà còn cho thấy rất rõ tài  năng nghệ thuật của tác giả.

3) Hai phát hiện trái chiều đã mang đến cho Phùng những nhận thức về cuộc sống.

Nếu hiểu Phùng là người phát ngôn tư tưởng của Nguyễn Minh Châu, thì đây cũng chính là những thông điệp sâu sắc mà nhà văn muốn gửi gắm đến bạn đọc:

- Cuộc đời không đơn giản, xuôi chiều mà chứa đựng nhiều nghịch lí. Cuộc sống luôn tồn tại những mặt đối lập, những mâu thuẫn đẹp- xấu, thiện- ác

-> Đừng nhầm lẫn giữa hiện tượng với bản chất, giữa hình thức bên ngoài với nội dung bên trong không phải bao giờ cũng phải thống nhất

-> Vì vậy, đừng dùng cái nhìn hời hợt ở cự li “ngoài xa”, đừng vội đánh giá con người, sự vật ở dáng vẻ bên ngoài, mà phải quan sát cả ở cự li gần để thực sự thấu đáo -> Cần phải có cái nhìn đa diện, nhiều chiều để phát hiện ra bản chất thực sau vẻ ngoài đẹp đẽ của hiện tượng.

- Người nghệ sĩ không chỉ có trách nhiệm với thiên chức nghề nghiệp mà còn phải có trách nhiệm với cuộc đời, “sống đã rồi hãy viết”- Nam Cao

- Để bi kịch thường ngày của người đàn bà hàng chài diễn ra sau những bãi xe tăng đổ nát của chiến trường xưa, có lẽ NMC muốn xây dựng lên sự ứng chiếu nhức nhối của hai thứ bạo lực: bạo lực thời chiến và bạo lực thời bình, chưa tiêu diệt xong cái này đã nảy sinh cái khác. Bạo lực thời chiến có thể cướp đi tính mạng con người, còn bạo lực thời bình lại có thể giết chết phẩm giá con người. Cuộc chiến đấu đẩy lùi bạo lực thời chiến thật vô cùng cam go quyết liệt, song cuộc chiến đấu với bạo lực thời bình cũng không kém phần dai dẳng và khó khăn.

III. Tổng kết:

Khái quát lại giá trị nội dung, giá trị nghệ thuật của đoạn trích nói riêng và tác phẩm nói chung.