Đề bài: Chứng minh rằng nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm đã có một cách định nghĩa về Đất nước mới mẻ, độc đáo qua đoạn thơ sau. (ID: )

                                    Đất là nơi anh đến trường

                                    Nước là nơi em tắm

                                    Đất Nước là nơi ta hò hẹn

                                    Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm

                                    Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc”

                                    Nước là nơi “con cá ngư ông móng nước biển khơi”

                                    Thời gian đằng đẵng

                                    Không gian mênh mông

                                    Đât Nước là nơi dân mình đoàn tụ

                                    Đất là nơi Chim về

                                    Nước là nơi Rồng ở

                                    Lạc Long Quân và Âu Cơ

                                    Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng

                                    Những ai đã khuất

                                    Những ai bây giờ

                                    Yêu nhau và sinh con đẻ cái

                                    Gánh vác phần người đi trước để lại

                                    Dặn dò con cháu chuyện mai sau

                                    Hàng năm ăn đâu làm đâu

                                    Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ

Giải chi tiết:

v  Yêu cầu hình thức:

_Thí sinh biết kết hợp kiến thức và kĩ năng làm nghị luận văn học để tạo lập văn bản.

_Bài viết phải có bố cục đầy đủ, rõ ràng; văn viết có cảm xúc; diễn đạt trôi chảy, bảo đảm tính liên kết; không mắc lỗi chính tả, từ ngữ, ngữ pháp.

v  Yêu cầu nội dung:

_ Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm là một trong những nhà thơ tiêu biểu của thế hệ trẻ thơ những năm chống Mĩ cứu nước. Thơ Nguyễn Khoa Điềm lôi cuốn người đọc bởi xúc cảm lắng đọng, giàu chất suy tư; hấp dẫn người đọc bằng vẻ đẹp trí tuệ, trữ tình, đầy hào khí của những nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến. Bài thơ “Đất Nước” trích trường ca “Mặt đường khát vọng” – tác phẩm được ra đời vào năm 1971– giữa lúc cuộc kháng chiến chống Mỹ diễn ra khốc liệt - là một đoạn trích tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật độc đáo ấy.

_ Đất nước - đã từ lâu - là điểm hẹn tâm hồn của biết bao văn nghệ sĩ. Được khơi nguồn từ đề tài quen thuộc ấy, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm có cho mình một lối đi riêng. Rút ra từ trường ca “Mặt đường khát vọng”, đoạn trích “Đất Nước” là sự kết tinh của những sáng tạo độc đáo, mới mẻ của Nguyễn Khoa Điềm. Đoạn trích Đất Nước thể hiện cái nhìn toàn vẹn và sâu sắc về hình tượng “Đất Nước nhân dân” của tác giả Nguyễn Khoa Điềm mà đoạn thơ “Đất là nơi anh đến trường… Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ tổ” Nguyễn Khoa Điềm trả lời cho câu hỏi : Đất nước là gì?

1. Cảm nhận về đoạn thơ

a) Để trả lời câu hỏi đó: “Đất nước là gì?”, Nguyễn Khoa Điềm đã soi chiếu Đất Nước trên phương diện không gian địa lý (Đoạn thơ: Đất là nơi anh đến trường…nước biển khơi)

* Đất Nước không phải ở đâu xa, mà nó gắn với những kỉ niệm riêng tư của mỗi chúng ta:

                         Đất là nơi anh đến trường,

                         Nước là nơi em tắm

_ Nhà thơ dùng phép chiết tự tách đôi khái niệm đất nước thành hai vật thể hữu tình “Đất là..”, “Nước là…”. Bằng cách ấy, cái khái niệm trừu tượng xa xôi kia trở thành cụ thể và gần gũi. Thì ra đất nước gắn bó với máu thịt của từng con người. Đất là con đường hàng ngày anh vẫn đến trường, Nước là thứ hàng ngày em vẫn tắm ở bến quê. Đất Nước làm cho tình yêu của anh và em đẹp hơn. Ngược lại tình yêu của anh và em làm cho đất nước thêm sinh sôi nảy nở.

_ Cứ như thế, từ cái  riêng, nhà thơ nâng lên thành cái chung:

               Đất Nước là nơi ta hò hẹn

               Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm

_ Đất Nước là nơi ta hò hẹn, nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm. Tất cả đều bình dị, cụ thể gần gũi đáng yêu với anh, và em, với mỗi chàng trai cô gái. Nó thấm vào máu vào hồn của mỗi chúng ta. Tình yêu của con người Việt Nam trong sáng như đất và nước. Họ chọn đất nước làm nơi hò hẹn gặp gỡ của tình yêu. Đất nước chứng kiến cho tình yêu của con người và con người hóa tình yêu của mình vào đất nước.

* Đất Nước, không chỉ là nơi nảy sinh tình yêu đôi lứa “anh” và “em”, mà đó còn núi sông rừng bể bao la :

        Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc”

        Nước là nơi “con cá ngư ông móng nước biển khơi”

       Nhà thơ tiếp tục tách Đất và Nước ra làm hai để ông suy ngẫm và khẳng định không gian lãnh thổ của Đất Nước.

b) Từ hiện tại nhà thơ ngược dòng về quá khứ, để cảm nhận đất nước trên bình diện lịch sử  (Đoạn thơ: Thời gian đằng đẵng …trong bọc trứng)

*Linh hồn của Đất Nước được kết tinh trong chiều sâu của thời gian và không gian

Thời gian đằng đẵng

Không gian mênh mông

_ Hai câu thơ ngắn gọn, cô đọng kết hợp 2 từ láy “đằng đẵng, mênh mông”, nhà thơ đã bao quát được chiều dài, chiều sâu thăm thẳm của thời gian và chiều rộng vô cùng của không gian. Để từ đó ông khẳng định từ khi hình thành, phát triển cho đến nay, Đất Nước là nơi dân minh đoàn tụ. Đất nước chính là nơi sinh tồn và phát triển của bao thế hệ người Việt Nam.

_ Không gian lãnh thổ ấy được tạo lập từ thuở sơ khai với những truyền thuyết về nguồn góc tổ tiên. Theo mạch suy tưởng ấy, nhà thơ tiếp tục cảm nhận đất nước :

                                                  Đất là nơi chim về

                                                  Nước là nơi rồng ở

                                                  Lạc Long Quân và Âu Cơ

                                                  Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng

_ Nếu như Nguyễn Trãi phát hiện ra đất nước qua các triều đại phong kiến hùng mạnh :

Từ Triệu, Đinh, Lý, Trần bao đời gây nền Độc lập

Cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên xưng đế một phương

Thì Nguyễn Khoa Điềm lại đưa ta trở về với cội nguồn rất xa xưa của dân tộc qua huyền thoại chim về rồng ở. Đất nước này đã trở thành đất nước rồng tiên. Mẹ Âu Cơ lấy cha Lạc Long Quân đẻ ra bọc trứng từ đó sinh ra khái niệm đồng bào. Và sự nghiệp mở mang bờ cõi được bắt đầu từ cuộc chia li lịch sử đầu tiên của dân tộc:“Âu Cơ mang năm mươi người con lên núi, Lạc Long Quân mang năm mươi người con xuống biển”. Chia li mà vẫn gắn bó thủy chung vì bổn phận với non sông đất nước, đây là một nét đẹp tạo nên bản sắc văn hóa của con người Việt Nam. Để từ đó, tất cả các dân tộc trên đất nước Việt Nam đều là anh em trong quan hệ máu thịt. Tư tưởng nước Việt Nam là một, dân tộc Việt Nam là một được gợi ra chính từ cái tình yêu nguyên thủy ấy. Khổ thơ như một lời thầm thì về tình non nước,về cội nguồn truyền thống ông cha

_  Lần thứ ba Nguyễn Khoa Điềm sử dụng biện pháp chiết tự, tách đôi khái niệm đất nước thành hai vật thể hữu tình để nói về tổ tiên người Việt, khẳng định những truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc. Và chính nhữngtruyền thống văn hoá vững bền ấy, tạo nên mạch ngầm chảy từ quá khứ nối liền với hiện tại và tương lai

c)  Trên cơ sở đó, nhà thơ đã thức dậy lòng yêu nước, niềm tự hào về dòng máu Lạc Hồng, dòng máu con rồng cháu tiên, nhắc nhở thế hệ trẻ phải biết kế tục truyền thống của cha ông, của Đất Nước (Đoạn thơ: Những ai đã khuất… giỗ tổ)

                                      Những ai đã khuất

                                      Những ai bây giờ

                                      Yêu nhau và sinh con đẻ cái

                                      Gánh vác phần người đi trước để lại

                                     Dặn dò con cháu chuyện mai sau

_ Yêu nước, lớp lớp con cháu người Việt nối bước cha ông, gánh vác trên vai trách nhiệm xây dựng và bảo vệ đất nước.

_ Cảm xúc và suy tư, trữ tình và chính luận khiến những câu thơ trên có sức lay động lớn đến tâm hồn người đọc về ý thức  trách nhiệm của mỗi chúng ta: Dù người mất hay còn thì truyền thống dân tộc, đạo đức cha ông, các thế hệ con cháu phải có trách nhiệm kế thừa và phát huy.

_ Quá khứ, hiện tại, tương lai đã gắn kết trong một ý thức cộng đồng bền chặt, là nguồn sức mạnh và cũng là phẩm chất tâm hồn dân tộc đã được nhà thơ lý giải qua những hình tượng thơ giàu tính thẩm mỹ:

Hàng năm ăn đâu làm đâu

Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ

_ Hai chữ “cúi đầu” thể tình cảm thành kính, thiêng liêng, chạm vào tình cảm cội nguồn, khơi dậy trong lòng người truyền thuyết va Hùng dựng nước. “Tổ” là cội nguồn, giống nòi của dân tộc, là tổ tiên là nhân dân thuở trước. Xúc động và đáng trân trọng biết bao thái độ thành kính của nhà thơ hướng về quá khứ, cội nguồn của dân tộc.Cúi đầu để hướng về lịch sử về những Tổ Hùng Vương đã góp công dựng nên nước nhà Âu Lạc mà nay là nước Việt Nam hùng cường sánh vai bốn bể năm châu. Người Việt mình dù đi khắp thế giới nhưng trong tâm linh của họ luôn có một ngôi nhà chung để quay về. Đó chính là Quê cha đất Tổ Vua Hùng.

2. Suy nghĩ về định nghĩa Đất nước của tác giả Nguyễn Khoa Điềm

_ Đoạn trích ngắn gọn, lời thơ khúc chiết đã nói lên một cách nhìn mới, nhận định mới của Nguyễn Khoa Điềm về đất nước. Sự kết hợp hài hòa giữa cảm xúc sâu lắng cùng với nhìn nhận mới mẻ, đúng đắn đã làm nên giá trị của đoạn thơ.

_ Được bao bọc trong không khí của văn học dân gian, hình tượng đất nước trên trang thơ của Nguyễn Khoa Điềm thơ mộng, trữ tình như từ xa xưa vọng về, bình dị mà thân thương gắn bó thiết tha với mỗi người dân. Cảm nhận về đất nước tản mạn mà thống nhất, sâu sắc. Hai chữ “Đất Nước” được viết hoa và điểm lại nhiều lần như một con mắt thơ đầy kính yêu, tự hào. Nhà thơ định nghĩa về đất nước bằng thơ, lời thơ lấp lánh màu sắc của huyền thọai dân gian, vừa lung linh vẻ đẹp trí tuệ, vừa thiết tha cảm xúc, tạo nhiều âm vang trong lòng người đọc

_ Có thể nói, đoạn thơ trên là một đoạn thơ hay và tiêu biểu cho suy nghĩ mới mẻ của Nguyễn Khoa Điềm về Đất Nước. Với quan niệm Đất Nước là tình yêu đôi lứa, Nguyễn Khoa Điềm đã làm cả một cuộc cách mạng trong thi ca, bởi lẽ trong kháng chiến, các nhà văn, nhà thơ thường né tránh, ít nói đến tình yêu đôi lứa. Cá biệt, có người coi đó là vùng cấm của văn học. Vậy mà, giữa những ngày tháng chống Mĩ ác liệt, Nguyễn Khoa Điềm lại đặt tình yêu lứa đôi lên bệ phóng khai sinh ra Đất Nước.

_ Nguyễn Khoa Điềm, qua đoạn thơ trên, đã nêu những định nghĩa đa dạng, phong phú về đất nước, từ chiều sâu của văn hóa văn tộc, chiều dài của thời gian lịch sử đến chiều rộng của không gian đất nước. Nhà thơ cũng vận dụng rộng rãi các chất liêu văn hóa dân gian, từ truyền thuyết lịch sử, phong tục, tập quán đến sinh hoạt, lao động của dân tộc ta, kết hợp với những hình ảnh, ngôn ngữ nghệ thuật đậm đà tính dân tộc và giàu chất trí tuệ.

=> Với lời thơ tự do ngọt ngào, đằm thắm như lời tâm tình trò chuyện giữa “anh” và “em”, với vốn kiến thức phong phú và khả năng sáng tạo các yếu tố văn hóa dân gian, Nguyễn Khoa Điềm đã làm sáng tỏ câu hỏi Đất Nước là gì bằng quan điểm và cái nhìn thật mới mẻ, sâu sắc.

_ Đất nước là một đề tài muôn thuở. Chừng nào mỗi con người vẫn là con đẻ của một dân tộc, của một mảnh đất, chừng ấy người ta vẫn còn viết về cái mảnh đất thiêng liêng được gọi là Tổ quốc của mình. Mỗi thời có một cảm nhận riêng, nhưng tất cả đều phải xuất phát từ một tấm lòng chung, đó là sự thiết tha, sự thuỷ chung với giang sơn Tổ quốc.

_ Bằng cảm nhận rất đỗi thân thương, gần gũi, Nguyễn Khoa Điềm đã mang đến cho chúng ta một hình ảnh Đất Nước bình dị nhưng không kém phần tươi đẹp. Đọc đoạn thơ nói riêng và bài thơ nói chung, ta cảm nghe như cội nguồn dân tộc, cội nguồn văn hóa đang thấm vào tận từng mạch hồn ta, dòng máu ta. Điều đó càng làm ta thêm yêu thêm quý quê hương Tổ quốc mình.